fotografie Wim van Velzen - artikelen
IN ENGLISH |
start |
nieuw |
landschap |
artikelen |
sitemap |
profiel |
contact
© Wim van Velzen, december 2003
Ceud mìle Fàilte
reis & verblijf in Schotland - vervolg
In het eerste deel:
In dit deel:
kerk, post, bank, toilet: publieke voorzieningen
Er zijn tal van voorzieningen voor de Schotten, die ook voor toeristen handig zijn. Dit overzichtje is uiteraard lang niet compleet. Zo meld ik niets over medische zaken, omdat ik daar - gelukkig - geen ervaring mee heb. Zolang je gebruik kunt maken van een auto, is er altijd wel medische zorg binnen bereik. Wandelaars en fietsers zullen zonder meer wat kunnen regelen in geval van nood.
kerk
Zelf ben ik een geoefend kerkganger, en bezoek dan ook graag op reis een plaatselijke gemeente. Die zijn in nogal wat smaken verkrijgbaar (het lijkt in velerlei opzicht nogal op de Nederlandse situatie). Gemeenschappelijk hebben ze in ieder geval een open, hartelijk karakter. Toen ik een keer een Gaelic service wilde bijwonen, werd onmiddellijk de dienst omgezet in het Engels, toen men begreep dat ik geen Gaelic verstond. Niet helemaal mijn bedoeling, maar wel erg attent natuurlijk.
De mate van kerkelijkheid is in Schotland nog wat lager dan in Nederland, op enkele streken in het westen na. De gemeentes zijn meestal klein, met enkele tientallen kerkgangers. Dit is natuurlijk niet zo vreemd, wanneer een plaats met 1000 inwoners al een belangrijk centrum is!
Het meest vertegenwoordigd is de Church of Scotland, goed vergelijkbaar met de Nederlands Hervormde Kerk: de kerk wordt geleid door ouderlingen en predikanten, de liturgie is betrekkelijk sober. De preek staat centraal.
Vooral in Argyll en de steden kun je ook de Scottish Episcopal Church aantreffen, zeg maar de zusterkerk van de Anglicaanse kerk in Engeland. De liturgie is wat rijker, richting Rooms Katholiek.
Katholieke kerken zijn te vinden in de steden (Glasgow bijvoorbeeld heeft nogal veel Ierse immigranten gehad rond 1900), her en der in het land. Enkele streken, zoals de zuidelijke Outer Hebrides zijn helemaal katholiek gebleven.
In de Hooglanden en bovenal op Skye, Lewis en Harris, zijn de strengere varianten van de Church of Scotland te vinden, zoals de Free Church en de Free Presbyterian Church. De liturgie is zeer sober - alleen psalmen worden gezongen, er is geen orgel.
Leden van deze kerken nemen de zondagsrust strikt in acht, wat op Lewis betekent dat er geen veerboten varen en het openbare leven, afgezien dan van de kerkgang, stil ligt.
Overigens hebben deze kerken in de sociale geschiedenis van Schotland erg veel betekend, doordat zij het opnamen voor de eenvoudige crofters en de armen een stem gaven.
Tot slot zijn er her en der ook Baptisten en andere Evangelische gemeenten te vinden, vooral in de iets grotere plaatsen.
post en telefoon
De bekende rode brievenbussen zijn overal te vinden. Postzegels kunnen niet alleen op postkantoren en -agentschappen, maar ook bij tal van kleine winkels gekocht worden.
Helaas worden de rode telefooncellen meer en meer vervangen door lelijke douchehokjes, al zijn de eerste zeker op de meer karakteristieke plekken nog wel te vinden.
Bellen naar Nederland gaat goed en eenvoudig. 's Avonds is het goedkoper dan overdag. Hoed u overigens voor telefooncellen die op sommige campings en vakantieparken te vinden zijn. Deze zijn vaak een stuk duurder, en dat is natuurlijk nergens voor nodig.
banken
Banken zijn in elke plaats van enige omgang te vinden. In bepaalde gebieden zijn dat soort plaatsen moeilijk te vinden, dus voor de wandelaars is het natuurlijk even uitkijken waar je geld kunt halen.
Tegenwoordig hebben zo ongeveer alle banken ATM's, auto teller machines, ook wel cash machines genoemd. Geld uit de muur halen gaat net zo eenvoudig als in het lieve vaderland. Qua prijs is het voordeliger dan vooraf in Nederland geld halen, al betaal je meestal wel een à twee euro kosten. De wisselkoers ligt wel gunstiger dan in Nederland.
Ook de grotere servicepunten langs de snelwegen hebben vaak een ATM.
Door de opkomst van het geld-uit-de-muur, zijn dingen als travellercheques eigenlijk verleden tijd, maar de infrastructuur is nog aanwezig.
Betalen met de creditcard is bij de meeste horecagelegenheden en de grotere winkels geen probleem.
toiletten
Eigenlijk een onderwerp dat ik graag aan de discretie van iedere reiziger zou willen overlaten, ware het niet dat Groot-Brittannië een groot aantal public conveniences kent, dat bovendien goed met bordjes staat aangegeven.
Dit is een prettige voorziening, al kan de kwaliteit per plaats nogal wat verschillen. Meestal is het echter meer dan adequaat. Deze toiletten zijn vooral handig als je in de buurt kan wildkamperen, zoals in Shieldaig, waar ook warm water beschikbaar is.
musea, kastelen en bezoekerscentra
Per hoofd van de bevolking heeft Schotland, net als de rest van Groot-Brittannië, een buitengewoon hoog aantal musea en exhibitions. Er is dan ook veel bezienswaardigs, alhoewel je soms ook het idee krijg dat een landhuiseigenaar een vlag hijst en een bak geraniums buiten zet en vervolgens £ 3,- vraagt.
In zijn algemeenheid echter zijn er heel veel goede musea, kastelen, kerken etc. te bezoeken. Heel grote in de steden, met uitstekende kunstcollecties, tot leuke, soms wat kneuterige lokale museumpjes en fascinerende openluchtmusea met veel island life. Vooral kastelen zijn er in soorten en maten, al dan niet in ruïneuze toestand. Die laatste zijn overigens vaak te bezoeken zonder dat je een kaartje hoeft te kopen.
Zeker ook een bezoek waard zijn de verschillende bezoekerscentra bij natuurgebieden. Erg veel informatie over geologie, ecologie en geschiedenis van allerlei landschappen. Vaak uit mooi opgezette dieren, films etc.
Deze centra relatief goedkoop en buitengewoon aanbevolen. Ook allerlei boeken en toeristische snuisterijen worden er verkocht.
Al dit moois is overigens niet goedkoop. Kleine musea kosten vaak één pond, dus dat is goed te overzien, maar bijvoorbeeld Stirling Castle vraagt (2003) een slordige £ 7,50 per volwassene.
Zelf vind ik dit niet zo'n punt. Het onderhouden van zoveel moois kost een lieve duit, maar je moet van te voren wel goed weten wat je wilt.
Opvallend is trouwens dat mijn bereidheid om hier geld aan uit te geven evenredig is aan de hoeveelheid neerslag...
Enkele persoonlijke favorieten:
Musea: archeologisch museum in Kilmartin; de verschillende openlucht musea, meestal op de eilanden.Bijzondere vermelding verdient ook Auchindrain, in de buurt van Inverary (Argyll). Een prachtig onderhouden township, waar de bewoners van 80 jaar geleden zo binnen kunnen stappen.
Kastelen: Tioram Castle in Moidart (ruïne en dus gratis - zie ook foto bovenaan artikel), Duart Castle op Mull, Stirling Castle met prachtig gerestaureerd Renaissance interieur.
Kerken: er zijn niet veel kerken standaard open, maar de (protestantse) kathedralen in de grote steden zijn wel te bezichtigen. Fraai zijn de St. Mungo in Glasgow en de St. Giles in Edinburgh. Leuk zijn ook de talloze kapelletjes, vaak ruïnes, her en der aan de westkust en op de eilanden. De laatste jaren zijn vele weer overdekt, waarna allerlei prachtige middeleeuwse grafstenen binnen tentoongesteld worden. Vooral Kintyre en Argyll hebben veel van dit soort kapellen.
Bezoekerscentra: aan Glenmore op Ardnamurchan en die van Glencoe bewaar ik mooie herinneringen, maar eigenlijk zijn ze allemaal de moeite waard - als je althans van de natuur houdt. Dat zal echter wel het geval zijn - waarom ga je anders naar Schotland?
klimaat, weer en midges: be prepared!
Vertel je familie, buren, vrienden of collega's dat je naar Schotland op vakantie gaat, dan zeggen ze vermoedelijk twee dingen: 'dat moet een prachtig land zijn' en 'het regent er wel natuurlijk altijd...'.
De echte Schotland kenner voegt daar nog aan toe 'en dan die rot midges'.
En zo is het maar net. In Schotland regent het altijd, en zodra het een beetje drogen wil word je opgegeten door de beesten. Ga vooral naar Spanje en Frankrijk! In Ierland wist men ons dan ook te melden Scotland has 9 months of winter and 3 months of bad weather!
Dan heb ik Schotland tenminste voor mijzelf!
De werkelijkheid is, zoals wel vaker, een stuk genuanceerder. Het weer is inderdaad niet altijd lekker, maar meestal wel mooi. Niet direct iets voor de zonaanbidder, maar uitstekend voor iedereen die graag buiten actief is.
In zijn algemeenheid kun je zeggen dat de oostkust net wat droger is dan Nederland, en dat de westkant ongeveer twee keer zo nat is als Nederland. De temperatuur is vergelijkbaar als Nederland, al wordt het eigenlijk zelden warmer dan 25 graden in het westen tot 30 in het oosten. In de winter valt er aardig wat sneeuw, maar het smelt - zeker op zeeniveau - ook snel weer weg. Op de bergen blijft het meestal wel liggen.
Gemiddeldes per maand laten een patroon zien, waarbij mei en juni bijvoorbeeld een stuk droger zijn dan maart. Maar het kan absoluut zo zijn dat je in maart een prachtige week treft en petweer in mei.
En dat brengt ons tot het kernwoord met betrekking tot het Schotse weer: afwisseling. Het kan heel snel opklaren, maar ook zo weer regenen. Op het ene eiland kan het zonnig zijn, terwijl een paar kilometer verder het met bakken uit de lucht komt.
Toch heb ik ook wel dagen lang stralend weer meegemaakt (bijvoorbeeld op Skye), zonder een druppel regen. Je kunt ook nooit vertrouwen op het Schotse weer...
Als het ons te bar wordt met de regen, dan trekken wij vaak wat meer oostwaarts. We hebben in september een keer meegemaakt dat we drie dagen lang heel veel regen hadden gehad, terwijl voorbij Stirling de beregeningsinstallaties in bedrijf waren.
Direct aan de kust wel het ook nog wel eens opklaren, als in de bergen het druilerig blijft. Zo heb ik Ardnamurchan Point nog nooit met regen gezien, en dat kan ik van het achterland niet zeggen...
Kortom: het weer is niet erg betrouwbaar, maar meer dan drie verregende dagen op de veertien zijn zeldzaam. Regenkleding kun je altijd maar beter bij de hand houden. Maar vergeet niet de zonnebrand in te pakken.
Echter, als je werkelijk een hekel hebt aan nattigheid, dan kun je beter toch naar la Méditerranée. Als je niet zo van suiker bent, dan biedt diezelfde nattigheid ook veel moois. Diepe kleuren, mooi groen, frisheid.
Zeker aan de westkust en al helemaal op de eilanden is de wind minstens zo belangrijk als de neerslag. Het kan er behoorlijk waaien, wat mooie taferelen oplevert - vooral als je je tent aan het opzetten bent.
Wat mij betreft zijn de midges, of chique Culicoides impunctatus, een stuk akeliger dan het weer. Van juni tot en met augustus scheppen de vrouwtjes van deze 1,4mm grote muggen er behagen in om massaal zich aan langslopende warmbloedigen te vergrijpen. Het is vooral de massaliteit die je de das om doet. Het kriebelt, zowel de beestjes als de beetjes.
Maar! Als het regent, de zon schijnt of het wat harder waait, dan stijgen ze niet op. Praktisch gesproken zijn ze dus vooral in de schemering op bewolkte, rustige dagen actief - en dat is lang niet altijd. Aan de kust valt het sowieso mee.
Zorg in ieder geval voor een goede repellent, liefst met DEET. Dat is troep en het werkt dan ook erg goed. Als fotograaf vind ik een muskietengaas-hoed ook bijzonder prettig, als ik ergens rustig bezig wil zijn en de midges ook.
taal: Gealic, Schots en Engels
De Schotse geschiedenis is ingewikkelder dan je zou verwachten op grond van het aantal inwoners (nu zo'n 5 miljoen). Allerlei volken zijn in verschillende momenten van de geschiedenis het land binnen gekomen en hebben elkaar daarbij en daarna vaak duchtig dwarsgezeten.
Een van de dingen waaraan je als bezoeker dat goed kan merken, is de taal. De meest gebruikte en door iedereen te begrijpen taal (ik heb het nu over de inwoners - niet de buitenlandse toeristen!) is het Engels, dat echter pas laat (vanaf de 17e eeuw) het land is binnengekomen.
Daarvoor werd in het grootste deel van het land het Gaelic gesproken. Dit is een Keltische taal die nauw verwant is aan het Ierse Gaelic en wat verder weg ook van het Welsh en Bretons.
Alhoewel millennia terug voortgekomen uit dezelfde taalfamilie als de meeste Europese talen, komt het buitengewoon cryptisch over. Denk aan plaatsnamen als an 't Sron, of een berg als Sgurr a'Ghreadaidh of de Rubha na Creige Móire.
Het Gaelic verloor in de loop van de eeuwen steeds meer terrein aan het Engels en wordt nu nog door maar zo'n 80.000 mensen gesproken, vooral op de (Outer) Hebrides en enkele delen van de Gaidhealtachd (hooglanden). Het is de herkennen aan de melodieuze klank en de vele g en ch klanken.
Boosaardige Engelse tongen beweren vanwege dat laatste dan ook dat de Keltische talen ontstaan zijn toen bij de torenbouw van Babel iemand een emmer specie over zijn gezicht heen gekregen had en dat weer probeerde uit te spuwen...
Er is een levende Gaelic cultuur met een eigen radiozender en een aantal uur televisie. Persoonlijk vind ik de Gaelic muziek erg fraai, met zuivere zang en bescheiden instrumentatie. Heel wat subtieler dan de doedelzakken korpsen uit de oostelijke hooglanden en de My bonny is o'er the ocean-wat-hebben-wij-het-weer-gezellig koren!
Sowieso, maar dat hier even terzijde, valt op dat de 'typisch Schotse' folklore van kilts, tartanry, doedelzakken en Highland games veel populairder zijn in centraal Schotland, dan in het westen. Waar het landschap op zijn mooist is, heeft men blijkbaar minder behoefte aan al die (voor toeristen nog eens opgeklopte) gezelligheid.
Naast het Gaelic wordt er al vanaf het binnenvallen van allerlei Germaanse stammen aan het begin van de Middeleeuwen, het Schots gesproken. Deze taal is minder beïnvloed door het Frans dan het Engels; het heeft een eigen grammatica en vooral woordenschat wijkt af van het Engels. Je komt het tegen in de steden en de laaglanden, waar mensen het onderling veel gebruiken. De rollende r en de ch, die net zo wordt uitgesproken als in het Nederlands, geven duidelijk aan dat het geen standaard Engels betreft.
Overigens heeft het Schots weinig officiële status.
Het Engels dat mensen die van huis uit Schots spreken, bezigen, is nogal eens lastig te volgen: het gaat bijzonder rap en het accent is nogal anders dan het nette school Brits dat de meesten van ons geleerd hebben. Net zoiets als na je officiële cursus Nederlands in Enschede in een supermarkt wordt gedropt. Even wennen.
Mensen in de hooglanden en op de eilanden hebben een meestal veel minder accent. Doordat het Engels daar via het onderwijs in de loop van de jaren het Gaelic heeft verdrongen, is de uitspraak van de mensen vrij precies het officiële Engels van de BBC - maar dan zonder de bekakte Oxbridge klank.
Niemand vindt het overigens een probleem als je niet snel uit je woorden komt of fouten maakt die je leraar Engels een hartaanval bezorgd zouden hebben. Your English is better than my Dutch.... Men is altijd bereid om het gesprokene nog eens te herhalen, al gaat het vaak net zo snel als de eerste keer.
Tot slot wil ik niet onvermeld laten dat de Orkney en Shetland eilanden tot in de 15e eeuw Noors bezit zijn geweest (de Shetland eilanden liggen ook net zover van Noorwegen als van het Britse vasteland). Noors wordt er niet meer gesproken, maar het heeft het plaatselijke Engels wel beïnvloed.
Dit artikel is geschreven door Wim van Velzen, © 2003.
Op- en aanmerkingen zijn welkom!
Deze en nog veel meer foto's zijn opgenomen in de verschillende portfolio's!
Het is ook mogelijk vergrotingen van deze foto's te bestellen of ze editoraal of commercieel te gebruiken.
terug naar boven