Belangrijk: onderstaand overzicht is gebaseerd op mijn eigen ervaringen, wensen en idealen. Verwijt me dus niet dat ik geen aandacht besteed aan dansen, golfen of vissen - mij interesseren die zaken niet bijzonder, en heb er dus ook niets waardevols over te zeggen.
De diverse links zijn slechts een eerste aanwijzing - er is heel veel op het web beschikbaar.
Alles bij elkaar is het misschien wat opsommerig geworden, dus aarzel niet om over te slaan wat je niet interesseert!
Schotland is zonder meer mijn meest geliefde reisbestemming. Ik ga hier niet vertellen waarom, dat kunt u hopelijk aflezen aan de foto's die op mijn site staan.
Ik voel me er in ieder geval Ceud mìle Fàilte: honderduizend maal welkom!
Voor mijzelf is er maar één denkbare manier om naar Schotland te reizen: per boot. Via de Kanaaltunnel is hopeloos om en bovendien beroofd van elke romantiek (tenzij de tunnel nog iets van een grot zou hebben, maar dat geloof ik niet). Per vliegtuig beantwoordt niet aan mijn persoonlijke doelstelling om zo min mogelijk te vervuilen. Toegegeven: ik trek wel weer met de auto door Schotland.
Maar zo'n auto neemt lastig mee in het vliegtuig en zo is de cirkel weer rond.
Een andere mogelijkheid is uiteraard om in Schotland een auto te huren. Het stuur zit dan ook meteen waar het hoort: rechts. De pedalen hebben gelukkig dezelfde volgorde als bij een continentale auto, maar de pook zit niet in het rechterportier.
Ik heb één keer een auto gehuurd en toen ik eenmaal Edinburgh uit was, ging het helemaal goed. Het is zo (nog) gemakkelijker om links te rijden.
Alleen de keren dat ik links instapte om vervolgens te bemerken dat ik niet achter het stuur terechtgekomen was...
Mijn favoriete oversteek is IJmuiden - Newcastle. 's Avonds om 18.00 vertrekt de boot, je eet wat, je maakt een goede nacht en 's morgens voor 9.00 local time rijd je van boord, fris een hele reisdag tegemoet. Newcastle ligt al mooi noordelijk in Engeland. Binnen een half uur rijden heb je de stad achter je en kun je door Northumbria naar Edinburgh - of langs Hadrian's wall richting Carlisle en de snelweg naar Glasgow. Welke route je ook neemt, met een uur of drie rijden ben je vanaf Newcastle bij de grote steden. Nog een uur en je rijdt de Hooglanden in!
Maar je hoeft natuurlijk niet in een keer door te rijden naar de Hooglanden: de Laaglanden (die overigens nog knap hoog kunnen zijn met een meter of 600 à 700) hebben hun eigen charme, met kleine plaatsjes, boerenhoeven en ruige moors.
Mijn lievelingswegen zijn echter toch in de Hooglanden te vinden: de single track roads, eenbaanswegen met uitwijkplaatsen. Hoe afgelegener de streek, hoe meer van dit soort wegen. Op het eiland Mull bijvoorbeeld ligt maar een 30 kilometer tweebaansweg en een paar honderd eenbaans.
Het tempo ligt laag (meestal zo'n 40mph oftewel 65 kilometer per uur), de wegen kronkelen flink en bij elke bocht kan er plotseling een tegenligger opdoemen. Niet vergeten naar links uit te wijken!
Deel van de charme is het groeten van degene die je passeert met zo'n uitwijkplaats (degene die doorrijdt groet als eerste, degene die gestopt is groet terug). Als je elkaar te laat zag, dan ga je gewoon even achteruit naar een uitwijkplaats - easy going!
Let er trouwens op dat afstanden in miles staan aangegeven. Een mile is 1609 meter. Het aantal mijlen delen door 5 en vermenigvuldigen met 8 brengt u op het juiste kilometertal. In een mile gaan overigens weer 1800 yards!
Hoogtes, zoals bij bergen en passen, worden aangegeven in feet. Een foot is 0,3048 meter. Om van een aantal voet op een aantal meter hoogte komen, vermenigvuldige men met 3 en dele vervolgens door 10.
Een foot is trouwens weer 12 inch, maar dat geheel terzijde. En inderdaad, er gaan drie feet in een yard.
Op de meest gekke plaatsen tref je benzinestations aan, met behoorlijk uiteenlopende prijzen. Hoe verder van de stad hoe prijziger. Op de eilanden kan de brandstof wel 20% duurder zijn dan in Glasgow of Edinburgh! Geen wonder als je de geringe hoeveelheid bewoners en de lange aanvoerroutes bekijkt.
Het aantal garages is gezien de geringe bevolking vrij hoog. Gelukkig heb ik zelf geen ervaring met noodgevallen, maar een enkel bezoek aan een plaatselijk garagewerkplaats is goed bevallen. De problemen waren snel verholpen (klaar terwijl u wacht) en voor een lage prijs.
Sowieso is de klantvriendelijkheid hoog, zowel in winkels als in de toeristenbranche. Toen we een keer schade aan de tent hadden, kwam de campingbeheerder al snel met ducttape en schaar. No problem, you are welcome!.
Bij een bezoek aan Schotland, hoort ook een overtocht naar een van de eilanden. Met een auto liggen de prijzen vrij hoog (net als in Nederland, wanneer je naar de Waddeneilanden wilt), maar de kwaliteit ook.
En één ding: ga niet naar Skye met de brug! Voor hetzelfde geld kun je met de Glenelg ferry. Vele malen leuker, en je kunt de Glenelg brochs ook nog bewonderen.
Ook een aanrader is om met een van de vele vogel-, zeehonden-, dolfijnen- en walvissentochten mee te gaan. Met een motorboot en enige tientallen anderen kun je een bezoek brengen aan broedkolonies of een tocht maken door zeeën die rijk zijn aan groot wild.
Uit ervaring kan ik Turus Mara (Ulva Ferry) en de Iolaire of Iona aanbevelen voor een tocht naar Staffa en de Treshnish Isles.
Fietsen (ATBs) kunnen op steeds meer plaatsen gehuurd worden. En alhoewel Schotland een land met bergen is, lopen verbazingwekkend veel wegen relatief vlak omdat ze in de dalen blijven. Gerelateerd aan die bergen dan, niet aan Nederland!
Wandelen is al veel langer een geliefde bezigheid. Naast de bekende West-Highland Way zijn er nog talloze paden, al dan niet aangegeven. De toegankelijkheid van de woeste gebieden is goed, al kunnen er restricties zijn in het jachtseizoen op herten (augustus - oktober) en in de tijd dat de ooien lammeren (april - mei). Een must zijn de prachtige 1:50.000 en 1:25.000 Ordnance Survey kaarten. Betere kaarten voor de oplettende wandelaar zijn er niet!
Vergeet overigens nooit regenkleding mee te nemen en goede berg- of wandelschoenen aan te trekken. Wat extra energie, in de vorm van chocola of notenrepen, en drinken meenemen is ook een must. Een wandeling wil nog wel eens uitlopen - en het weer kan altijd omslaan.
Er zijn een aantal opties om in Schotland de nacht door te brengen. En dan ga ik nog voorbij aan de mogelijkheden die pubs, steegjes en dergelijke in meer steedse contreien te bieden hebben.
Kamperen, waar ik zelf een sterke voorkeur voor heb, kan op verschillende manieren. Je kunt met caravan of camper op een met zoveel sterren bekroonde campsite gaan staan met nog een honderd (sta)caravans. Of je zoekt een leuke, kleine, veel goedkopere campsite op met trekkerstentjes en een enkele caravan. Liggen meestal ook veel mooier.
Soms stelt een gemeente ook een grasveld gratis ter beschikking, met vaak een public convenience in de buurt. Die in Shieldaig is een aanrader: een prachtig uitzicht en zelfs warm stromend water. En als je wat wilt betalen, hetgeen niet hoeft, kun je een bijdrage in een daartoe bestemde box stoppen.
Echt wildkamperen is ook op veel plaatsen toegestaan, al zijn er vaak wel regels voor vuur en het begraven van de excrementen. Zo de nacht (en dag) doorbrengen buiten de beschaving is erg aantrekkelijk, al is de grond minder egaal en het aantal midges hoger.
En nee, ik vertel niet dat in Glen Etive er prachtige mogelijkheden zijn of bij Uisken op Mull, want dan gaat iedereen erheen.
Een manier die wat meer kost, maar je wel nauwer in contact met de Schotten brengt, is Bed&Breakfast. Vooral in de Hooglanden wordt deze mogelijkheid veel geboden. Gezinnen richten een of meerdere kamers in voor gasten, met alle denkbare faciliteiten. Een uitgebreid Schots ontbijt (waarover dadelijk meer!) is erbij inbegrepen.
De mensen die B&B doen, hebben daar meestal veel plezier en maken ook graag een praatje, als je daar zelf voor open staat. Wat mij betreft een pracht manier om met de mensen kennis te maken. En om te ontsnappen aan de zoveelste natte nacht in een tentje...
Wat prijziger, en naar ik vermoed ook wat minder persoonlijk, is een hotelovernachting. Over het algemeen zijn de hotels wel van een menselijke maat en ze liggen vaak op prachtige plekken.
Voor de meer budgetgevoeligen zijn er ook talloze jeugdherbergen, vaak langs bekende en onbekende wandelroutes. Relatief nieuw zijn de bunk houses, veelal ook langs wandelroutes, die een eenvoudig onderkomen bieden.
Een interessante mogelijkheid als je meer op jezelf wilt blijven, zijn self-catering cottages en stacaravans. Comfort is variabel, evenals de prijs. Koken doe je zelf (of je gaat uit eten). Het minimum is meestal 3 nachten of in het hoogseizoen een week.
Je vindt ze in grotere vakantieparken, of zo maar los achter de boerderij. Ook een oplossing als je kampeert en het weer zit wel erg tegen.
In tegenstelling tot de algemene opvatting op het continent kun je in Groot-Brittannië wel degelijk eten. Weliswaar klaagde Voltaire al dat men er 44 godsdiensten had en slechts 2 sauzen, maar als je wilt kun je er tegenwoordig uitstekend peuzelen. Een kort overzicht van onze persoonlijke ervaringen.
Een van de charmes van het kamperen is het bereiden van de gezinsmaaltijd in primitievere omstandigheden dan thuis. In de plaatselijke winkels kun je van alles halen (zie onder), wat je vervolgens in de pan doet en opeet. Niet veel anders dan anders, al moet je meer hurken en vaker gras tussen je eten vandaan halen.
Wil je een keer niet zelf koken, dan zijn er verscheidene opties. Her en der in de Hooglanden zijn fast-food en fish&chips gelegenheden te vinden, die ik beiden moet afraden. De laatste bieden vaak meer vet dan knapperigheid (de goede niet te na gesproken) en de eersten bieden dezelfde slappe hap als overal. Waarbij ik wel moet aantekenen dat de Little Chefs in de grote servicepunten langs de snelweg beter zijn dan de McD&^%@ en kompanen.
Talloze hotels en inns bieden veel betere bar-meals, in een bijna altijd sfeervolle omgeving. De keuze is te overzien; vaak zijn er ook plaatselijke specialiteiten. Denk er vooral aan ruimte te houden voor desserts als devils chocolate cake en Victoria sponge pudding! Bovendien valt de prijs reuze mee.
Daarnaast zijn er ook talloze restaurants, van pizza en steak tot exquise sea-food. Voor elk wat wils! Prijslijsten zijn meestal buiten al te bekijken.
Zeldzaam in de Hooglanden zijn Indiase of Chinese (take-away) restaurants. Op zich wel aan te raden! Het heeft ons vooral verrast hoe anders de Brits-Chinese keuken is, ten opzichte van die in Nederland. Geen fushion van Chinees, Indonesisch en oud-Hollandse nasi.
Maar nu sla ik helemaal het begin van de dag over: het ontbijt! Een goede bodem is het halve werk, zullen we maar zeggen. En je hebt tot ver in de middag geen honger!
Zulk een ontbijt is echter niet voor ieders maag weggelegd. Je moet er namelijk wel tegen kunnen om, kort samengevat, diverse cereals, citrusfruit, gebakken eieren, worstjes, bacon, kippers (gerookte haring) witte bonen, champignons, tomaat, bloedworst, tattie scones (aardappelbroodjes) toast, marmelade en koffie of thee weg te werken. Gelukkig mag je bij B&B zelf kiezen - en als kampeerder kun je helemaal alle kanten uit.
Maar niet alleen het ontbijt is typisch Brits (zegt u overigens maar liever Schots!). Ook de thee mag er zijn: geserveerd met allerlei heerlijks zoet of met hartige sandwiches. Met een beetje melk natuurlijk, want de thee is vaak donkerder dan de wolken buiten...
De koffie is er overigens in de laatste jaren sterk op vooruit gegaan: hij is nu al donkerder dan de thee.
Om die thee en koffie te kunnen genieten, zijn er talloze tearooms, terwijl ook kastelen, musea en bezoekerscentra uitstekend voorzien in de behoeften van de toerist die zich op vakantie wat extra's gunt.
Het aantal grote plaatsen in de Hooglanden en op de eilanden is beperkt. En groot ben je als plaats al bij meer dan 1000 inwoners. Zulke plaatsen, als Oban, Fort William, Mallaig, Kyle of Lochalsh en Ullapool in de Hooglanden en Portree, Tobermory en Stornoway op de eilanden, hebben uiteraard een grote supermarkt, een bouwmaterialen en elektronica winkel, een boekwinkel, een kampeer- en nauticawinkel, een videotheek (altijd handig voor in de tent) en verder alles wat je nodig kunt hebben. Mocht het dan nog niet lukken, dan zijn Inverness en - groter - Perth of Glasgow nog opties.
Het aardigst doe je boodschappen in de general stores (vaak een Spar, Mace of een dergelijke keten): een stelling met groenten, een vriezer, een koelvak van 2 meter, een paar schappen met blikken, een rek kranten en tijdschriften, een paar potten met Italiaans, Indiaas of Chinees eten, eventueel een postagentschap en in ieder geval een standaard met ansichtkaarten.
En meestal uiterst aardige mensen, die graag een praatje met je aanknopen. Ook ideaal als informatiebron als je op zoek bent naar onderdak of een eetgelegenheid.
Deze winkels zijn verrassend lang open, vaak van acht tot acht.
Een andere plek waar van alles te bemachtigen valt, is bij benzinestations. Het assortiment is kleiner, maar verder geldt hetzelfde als voor de general stores.
Ook een aantal campings en vakantieparken verkopen zaken als melk, brood, eieren, chips en andere hoogstnoodzakelijke levensmiddelen. Erg handig, maar vaak zijn de openingstijden beperkt.
En voor de fotografen onder ons: het is het handigst om je favoriete film mee te nemen uit Nederland, en wel twee keer zo veel rolletjes als je verwacht! Als het weer wat meewerkt gaat het heel hard.
Op zich kun je film, ook dia's, redelijk goed bemachtigen. Batterijen zijn buiten de AA en AAA penlights altijd een tref, maar zelfs in het postagentschap van Acharcle kon ik lithiumbatterijen voor mijn Pentax MZ5 krijgen. Ik heb geen idee of dit ook geldt voor geheugenkaarten.
In Fort William zit in ieder geval een uitgebreide fotozaak, evenals in Inverness. De grotere steden hebben natuurlijk nog meer.
In het vervolgdeel:
Dit artikel is geschreven door Wim van Velzen, © 2003.
Op- en aanmerkingen zijn welkom!Deze en nog veel meer foto's zijn opgenomen in de verschillende portfolio's!
Het is ook mogelijk vergrotingen van deze foto's te bestellen of ze editoraal of commercieel te gebruiken.