Dit artikel is min of meer een vervolg op Schotland in kwadraat, waarin ik inga op de compositiemogelijkheden van het vierkante formaat.
Wanneer het gaat over landschap, is al snel de gedachte dat je een groothoek nodig hebt. En liefst niet zo maar een groothoek: hoe wijder hoe beter. 28mm voor kleinbeeld of 50mm voor middenformaat is eigenlijk nog te weinig voor echte landschapsfotografie.
Maar klopt dit wel? Heeft landschap die wijdte nodig? En wat kun je doen met een telelens?
In dit artikel behandel ik de mogelijkheden van de verschillende brandpuntsafstanden in de landschapsfotografie. Het gaat daarbij niet om de vraag of je nu een 28mm of 24mm moet hebben, of een 200 2.8 of niet. Het gaat mij om groothoek en telelens als geheel.
Werk overigens vooral met de apparatuur die je al hebt en ga pas denken over nieuwe spullen, als de oude je echt in de weg gaan zitten.
Tot slot maak ik nog wat aanvullingen op mijn vorige artikel over compositie. Naast de daar behandelde 'route-compositie' behandel ik hier de vlak-compositie en ritme- of structuurcompositie.
De meeste landschappen strekken zich vooral uit in de breedte. Meest duidelijk is dit bij de zee of in het Nederlandse polderland, maar ook berglandschappen of vergezichten zijn vaak wijds.
Met een groothoek lens krijg je die breedte goed in beeld. Een groot deel van de horizon komt op de foto en ook een belangrijk stuk voorgrond wordt meegenomen.
Door het perspectief wordt die voorgrond relatief overdreven - soms zelfs zo dat het lijkt of je voorover valt, omdat de grond vlak voor de voeten van de fotograaf nog in beeld komt. De verhoudingen tussen dichtbij en veraf worden opgerekt. Bewust ingezet geeft dit effect een enorme diepte aan de opname.
Maar levert zo'n groothoekopname van dat mooie wijdse landschap altijd een fraaie foto op? Ademt de foto dezelfde ruimte uit als dat prachtige uitzicht?
De vroegere hoofdredacteur van Focus, Dick Boer, noemde deze lens vaak de 'gulzige groothoek'. Er komt van alles op de foto en het is de lastige taak van de fotograaf om zijn standpunt en compositie zo te bepalen, dat alleen zinvolle onderdelen in beeld komen.
Maar al te vaak blijft de voorgrond oninteressant of vallen de details in de verte, die juist het landschap zo fascinerend maakten, weg op de foto.
Een minder geslaagde groothoekopname:
Het beste werkt volgens mij de groothoek, als de voorgrond nadrukkelijk meegenomen wordt in de compositie. Zelf plaats ik graag een karakteristieke bouwsteen van het landschap, zoals een stuk rots of een bloeiende heidestruik, prominent in beeld. De horizon komt dan hoog te liggen.
Bij een imposante lucht, die als het ware het hele landschap overkoepelt, is de groothoek vaak ook een goede keuze. De horizon komt dan meestal laag te liggen.
De telelens geeft het omgekeerde effect van de groothoek: de verschillende elementen van het landschap worden als het ware op elkaar geduwd - het beeld suggereert niet zozeer wijdsheid alswel verte. Het perspectief is gecomprimeerd.
Dit effect werkt goed bij bergen, eilanden, lanen etc. Het suggereert dat de ene bergtop vlak achter de ander ligt, dat de laan vol staat met bomen.
Doordat de telelens de verte dichterbij haalt, valt het atmosferisch perspectief veel meer op dan bij een groothoekopname. Door allerlei stof en damp in de lucht is de verte vager dan wat dichtbij is. Zeker bij mist of nevel lijkt een landschap zo te veranderen in een kijkdoos, waarbij de volgende laag in steeds gedemptere tinten is geschilderd.
Dit atmosferisch perspectief geeft aan de teleopname vaak een monochroom karakter. De verschillende elementen van het landschap laten niet meer hun eigen kleur zien, maar nemen de kleur aan van het licht op dat moment. Zo kan het hele beeld geel, paars of blauw kleuren, afhankelijk van tijd en weer.
Op deze manier is de telelens bij uitstek geschikt om de sfeer van een bepaald tijdstip weer te geven. Bovendien is de voorgrond meestal niet in beeld, waardoor het aantal elementen in het beeld ook beperkt kan blijven. Goed gebruikt versterkt dit de sfeer - er zijn immers geen afleidende delen.
Met andere woorden: tele-opnames zijn vaak wat intiemer. Je kijkt als het ware door een venster en krijgt minder elementen te zien.
Een ander verschil tussen groothoek en tele is de scherptediepte. Bij het teleobjectief is die beperkt, alhoewel je met een klein diafragma en een grotere afstand tot het onderwerp alles scherp kunt weergeven.
Maar die geringe scherptediepte kun je ook in je voordeel gebruiken, niet alleen bij portretten of macro, maar ook bij landschap! Voor mij althans blijft landschapwerk niet beperkt tot grote vergezichten: ook 'portretten' van hoofdrolspelers als bomen, rotsen en plantjes horen in een goede serie over een bepaald gebied.
En ja, een teleobjectief komt natuurlijk ook goed uit als je niet dichterbij je onderwerp kunt komen. De echte wildlife enthousiasteling sjouwt niet voor niets loodzware telelenzen mee - dat doe je niet voor een mooie opname van de boomtak waar zojuist nog dat geweldige vogeltje zat!
Nu ben ik zelf bepaald geen wild specialist - maar ik mag graag af en toe een zeehondje schieten:
Zoals je misschien opgevallen is, heb ik de standaardlens hier niet behandeld. Dat is zeker niet omdat ik hem nooit gebruik! Het kan precies het juiste perspectief geven: niet te wijds en niet te gecomprimeerd. Vooral bij bomen en huizen, die bij groothoeken achterover lijken te vallen en waar je met je telelens geen vrij zicht kunt krijgen, komt hij goed van pas.
Bovendien heeft mijn Rolleicordje, dat ik graag mee mag nemen als mijn volledige cameratas wat onhandig wordt, alleen maar een 80mm lens - en bijna elk onderwerp valt daar mee te bedwingen!
In het artikel Schotland in kwadraat heb ik aangegeven, hoe je een compositie kunt opbouwen rondom een of meer sterke punten, waarbij de blik van de kijker als het ware een route volgen het beeld in naar het sterke punt.
Nu zijn niet alle composities te beschrijven aan de hand van zulke 'route-composities'. Sommige beelden zijn visueel sterk vanwege hun vlakverdeling, zonder dat er sprake is van een route die de ogen kunnen afleggen.
Het beeld is in zijn geheel eigenlijk meer een soort vlag of landkaart: het is opgebouwd uit allemaal vlakken die elkaar onderling in evenwicht houden. Zo laat ik lichtgekleurde vlakken kleiner, omdat ze van zichzelf meer aandacht opeisen.
Dit soort beelden maak ik relatief vaak met een telelens. Doordat dan de voorgrond meestal ontbreekt, is het aantal beeldelementen gering. En hoe minder vlakken een compostie heeft, hoe sterker het geheel is.
Soms is er niet zozeer sprake van vlakken, die een compositie maken, maar meer een bepaald ritme van lineaire beeldelementen of structuren van bijvoorbeeld steenoppervlakken. Dit kan samen opgaan met een sterk gevoel voor diepte, zoals in een bomenlaan, of juist in het totaal ontbreken van diepte, zoals bij een frontale opname van een hek of rij bomen.
Ook hier weer komt de telelens goed van pas. Doordat het perspectief gecomprimeerd wordt, komen de verschillende elementen dichter op elkaar te staan en wordt het ritme versterkt. Een imposante bomenlaan doet het daarom beter met een telelens dan met een groothoek waarbij de voorste bomen als het ware naar voren getrokken worden.
Zoals onderstaande opname laat zien, biedt de telelens ook nog de mogelijkheid om een klein deel uit een groter geheel te isoleren. Zodoende kan het ritme/stuctuur de hele compositie bepalen.
Deze compositie heeft geen diepte; de ogen gaan niet een bepaalde route af. Maar door het ritme ontstaat er toch een aantrekkelijk beeld!
Dit artikel is geschreven door Wim van Velzen, © 2003.
Op- en aanmerkingen zijn welkom!Bovenstaande foto's zijn opgenomen in de verschillende portfolio's!
Het is ook mogelijk vergrotingen van deze foto's te bestellen of ze editoraal of commercieel te gebruiken.