Veel fotografen vinden hun apparatuur uiterst belangrijk. Ze kunnen eindeloos praten over welke camera beter is, welke lenzen, welk systeem in zijn algemeenheid, welke...
Altijd duikt wel ergens in de discussie iemand op, die smalend danwel medelijdend zegt 'maar als jullie die kleinbeeldspullen vergelijken met mijn middenformaat beauty, dan lijkt het natuurlijk nergens op'. En als niemand het tegen je zegt, denk je het zelf wel eens, als je ziet waarmee veel professionals werken.
En daarom maar een artikel over middenformaat. Ik geef hier informatie waar ik zelf altijd naar op zoek was toen ik er nog niet mee werkte.
Sinds toen is er echter wel wat veranderd, waar ik hier niet om heen wil. Inmiddels is de vraag voor de fotoapparatuurminnende wereld: film of digitaal? Een vraag die zeker ook van groot gewicht is bij een vergelijking van kleinbeeld en middenformaat.
Eerst dus een paragraaf over digitaal. Daarna ga ik grotendeels verder over middenformaatcamera's als filmcamera's; wel besteed ik globaal aandacht aan digitale achterwanden en voor welke camera's die gemaakt worden.
Ik begin het eigenlijke artikel met een overzicht van alle mogelijke formaten, types en accessoires. Vervolgens wil ik vooral ingaan op de vraag 'voor welk soort werk heeft middenformaat iets extra's te bieden?' En dan ook maar op de vraag voor welke fotostijlen middenformaat minder geschikt is.
Ter afsluiting een wat droog lijstje voor- en nadelen van middenformaat. Maar dan staat het wel op rij!
Alhoewel ik met dit artikel probeer zo goed mogelijk informatie te geven waarmee de lezer zelf na kan gaan of middenformaat iets voor hem of haar, heb ik niet de illusie volledig te kunnen zijn. En volkomen objectiviteit zal ook wel niet lukken - ik ben tenslotte een enthousiast gebruiker van een middenformaat-camerasysteem.
Waarom nog spreken over kleinbeeld en middenformaat, als digitaal de toekomst heeft? Immers, totnogtoe moest de industrie wel uitgaan van òf het ene òf het andere formaat (afgezien van miniatuur- en vlakfilms) omdat er nu eenmaal niet per camera steeds een nieuwe serie films geproduceerd kan worden.
Bij digitaal gaat dit veel minder op. Er is geen film nodig. Als je dus een camera ontwikkeld rondom een bepaalde beeldchip, kan die chip gerust een ander formaat hebben dan bij een andere camera - hij blijft toch in die ene camera zitten. Met andere woorden: er zal veel meer variatie zijn in beeldchip formaat dan in filmformaten.
Een ander argument om het niet meer over middenformaat te hoeven praten, is dat de digitale spiegelreflexen met een beeldchip ter grootte van kleinbeeld (24x36mm) net zulke goede prints opleveren als 6x4,5 film! Over een tijdje is heel het middenformaat dus overbodig!
Omdat ik zelf niet digitaal werk, kan ik niet direct ingaan op de vraag of bijvoorbeeld een Canon 1Ds net zo mooie resultaten oplevert als een 6x4,5 negatief. Zelfs als dat niet zo is, zal dat misschien bij de Canon 2D wel zo zijn.
Dat die full-frame digi's veel te duur zijn (althans, dat is een veel gehoorde opmerking), is bij een technische vergelijking niet relevant. Bovendien is prijs een uiterst relatief gegeven.
Wat ik wel wil zeggen is dit: als een camera met full-frame 24x36mm beelchip net zulke mooie resultaten oplevert als een 6x4,5 negatief - hoe goed zal een 6x4,5 beeldchip dan wel niet zijn? Die worden weliswaar met een paar jaar achterstand ten opzichte van kleinbeeld ontwikkeld, maar komen er wel aan.
Dan is er opnieuw eenzelfde kwaliteitsverschil tussen middenformaat en kleinbeeld - maar dan beide in digitaal.
Bovendien kan misschien de kwaliteit of de resolutie van de chips nog wel verbeteren, maar de grens aan het optisch vermogen van de lenzen komt wel in zicht. Een groter formaat heeft dan het voordeel dat er domweg meer chip achter de lens gezet kan worden.
Daarom heeft een digitale spiegelreflex met een gelijk aantal megapixels als een digitale compact toch betere beeldkwaliteit: de pixels zijn stuk voor stuk groter en dat levert een beter beeld op.
Hier houd ik bij, wat digitaal betreft. Verder met middenformaat (film). Voor wie meer over de ontwikkelingen op digitaal gebied en middenformaat wil lezen: Luminous-landscape heeft veel tests en discussies.
Er zijn twee manieren om naar de formaatverschillen te kijken. Je kunt bijvoorbeeld een kleinbeeldnegatief en een middenformaatnegatief beide vergroten tot zeg 20x30 en dan kijken hoe bijvoorbeeld de scherpte zich verhoudt. Dat is een experiment dat zeker de moeite waard is.
Als je geen middenformaatcamera hebt kun je bijvoorbeeld ook een kleinbeeldnegatief laten vergroten tot 13x18 en 20x30. Als je dan de 20x30 terugsnijdt tot 13x18, heb je dezelfde verhouding als tussen een vergroting van kleinbeeld en 6x4,5.
Bovenstaande methode kun je op een computer niet goed laten zien. Daarom geef ik hieronder een voorbeeld hoe de verschillende formaten zich tot elkaar verhouden. Let niet alleen op de absolute grootte, maar ook op de breedte-lengte verhouding.
Overigens kunnen de feitelijke maten bij individuele camera's iets afwijken!
Voor de vergelijking heb ik ook 4x5" vlakfilm meegenomen. Er zijn ook grotere vlakfilmformaten! Maar dan wordt het scrollen geblazen...
kleinbeeld: 24x36mm
6x4,5: 42x55mm 6x6: 55x55mm 6x7: 55x69mm
6x8: 55x76mm 6x9: 55x84mm
vlakfilm (technische camera): 96x120mm
Panorama:
X-pan: 24x65mm 6x12: 55x120mm 6x17: 55x165mm
Films:
Middenformaat film is 61mm breed, waarvan 55 à 56 mm wordt gebruikt voor de opname. De randjes zijn nodig om hem netjes in de camera te houden! Er is geen perforatie [ behandeling van de meer specialistische 70mm film laat ik hier achterwege ].
De verschillende camera's gaan allemaal uit van die 55mm breedte, maar de lengte van het stuk film dat ze per opname gebruiken, verschilt: van 42mm bij 6x4,5 tot zo'n 170mm bij 6x17.
Film komt in twee lengtes: de 120 spoel heeft een zogenaamd schutpapier achter de eigenlijke film. Deze film heeft een lengte van zo'n 75 cm. De 220 spoel heeft geen schutpapier (daarom is een 220 rolletje niet dikker dan een 120 rol) en is tweemaal zo lang als een 120 spoel.
Per opname is 220 film net zo duur als 120 film (aanschaf en ontwikkeling). In Europa wordt 220 film weinig gebruikt.
Over het algemeen zijn alle films in middenformaat te koop, die ook in kleinbeeld worden geproduceerd. Dit geldt echter niet voor een aantal consumentenfilms (als Fuji sensia) en een enkele specialistische film, zoals de Kodak Infra-Rood films.
Hieronder een tabel van het aantal opnames per formaat en film. Als er twee aantallen worden genoemd, heeft dat met de camera en niet met het filmtype te maken.
| formaat | 120 | 220 |
| 6x4,5 | 15 of 16 | 30 of 32 |
| 6x6 | 12 | 24 |
| 6x7 | 10 | 20 of 21 |
| 6x8 | 9 | 18 |
| 6x9 | 8 | 16 |
| 6x12 | 6 | 12 |
| 6x17 | 4 | 8 |
- Schotland, kamperen met een Bronica 6x6 de Bronica EC en mijn manier van werken
Gepubliceerd in Camera Magazine nr. 3/2002.- Rollei 6008
Dit artikel is geschreven door Wim van Velzen, © 2003.
Op- en aanmerkingen zijn welkom!De meeste van bovenstaande foto's zijn opgenomen in de verschillende bruiloft-gallerijen en landschapsportfolio's!
Het is ook mogelijk vergrotingen van deze foto's te bestellen of ze editoraal of commercieel te gebruiken.
